"เรียบง่าย แต่สวยได้ใจ"

ชวนส่องงานอาร์ตบนปกวิดีโอเทปเปล่ารุ่นพ่อแม่ผ่านบล็อก 'Vault Of VHS'

23 พฤษภาคม 2568

ตั้งแต่เด็กจนโตมา เราทุกคนล้วนเดินทางผ่านชีวิตมากมายหลากหลายด้าน เห็นสิ่งนั้นสิ่งนี้มาเยอะแยะ และเมื่อโตขึ้น บางทีเราก็แทบลืมไปแล้วว่าสิ่งเหล่านั้นมันเคยอยู่ในชีวิตเรา และบางครั้งเราอาจจะรู้สึกตัวช้าไปด้วยซ้ำว่าสิ่งเหล่านั้นมีความสำคัญกับโลกใบนี้มากแค่ไหนในแง่ของหลักฐานทางประวัติศาสตร์

เรากำลังพูดถึงสินค้ารอบตัวเราในแง่ของประวัติศาสตร์การออกแบบ บางครั้งการที่เราเก็บของบางสิ่งบางอย่างชนิดเดียวกันเอาไว้เป็นจำนวนมาก ๆ มันอาจจะกลายเป็นคลังสมบัติที่บันทึกเรื่องราวที่มีประโยชน์กับใครหลายคนได้อีกมากเลย

วันนี้เราจะพาคุณไปรู้จักกับบล็อก ‘Vault Of VHS’ เว็บไซต์ที่รวบรวมหลักฐานทางประวัติศาสตร์ด้านการออกแบบของ ‘ปกวิดีโอเทป’ ซึ่งเป็นสินค้าที่แพร่หลายอย่างมากในยุคหนึ่งเลยทีเดียว สิ่งนี้คืออะไร หรือแม้แต่วิดีโอเทปคืออะไร บทความนี้จะเล่าให้ได้อ่านกัน

วิดีโอเทป VHS คืออะไร

เริ่มกันที่เจ้าม้วนวิดีโอเทป VHS คิดว่าหลายคนในยุคนี้อาจจะรู้จักผ่านภาพยนตร์ หรือสื่อบันเทิงที่ห้วงเวลาภายในเรื่องเกิดขึ้นในยุคเก่าก่อน ราว 30 – 40 ปีที่แล้ว สิ่งนี้มีหน้าตาเหมือนกระปุกพลาสติกหนา ๆ ใหญ่ ๆ ที่ด้านในจะมีม้วนเทปแม่เหล็กอยู่ด้านหนึ่ง อีกด้านจะเป็นชิ้นส่วนม้วนว่าง ๆ ที่รอการโยกย้ายถ่ายเทจากด้านหนึ่งไปสู่ด้านหนึ่งผ่านการบันทึกหรืออัดเนื้อหาอะไรสักอย่างลงไป เปรียบง่าย ๆ ก็เหมือนกับแผ่นซีดีนั่นแหละ เพียงแต่มันใหญ่กว่าเท่านั้น

‘VHS’ ย่อมาจากคำว่า ‘Video Home System’ เป็นอุปกรณ์ที่ใช้สำหรับการบันทึกวิดีโอในยุคแอนะล็อก แต่เดิมถูกคิดค้นขึ้นเพื่อใช้ในอุตสาหกรรมโทรทัศน์เป็นหลัก ช่วงทศวรรษ 1950 เป้าหมายหลักของการคิดค้นคือมันจะต้องทำให้การบันทึกเนื้อหาลงไปมีคุณภาพใกล้เคียงการออกอากาศปกติบนโทรทัศน์ บันทึกได้ยาวอย่างน้อย 2 ชั่วโมง ราคาไม่แพง ใช้งานง่าย ซ่อมแซมง่าย ต้นทุนการบำรุงรักษาต่ำ และผลิตได้ในปริมาณครั้งละมาก ๆ ก่อนที่มันจะค่อย ๆ แพร่หลายเข้าสู่บ้านเรือนผู้คน และมีผู้ผลิตมากขึ้นตามลำดับ

นั่นจึงทำให้ในช่วงทศวรรษ 1980 และ 1990 มีการแข่งขันกันในตลาดอุตสาหกรรมวิดีโอเทปภายในบ้าน ส่งผลให้มีเจ้าม้วนวิดีโอเทปเปล่าขายกันทั่วไป และมันมากพอที่จะทำให้เราเห็นถึงความคล้ายคลึงของศิลปะการออกแบบกราฟิกบนสินค้าประเภทนี้ของวงการเดียวกันอย่างมีนัยสำคัญ

ศิลปะบนม้วนเทป VHS เปล่า สำคัญอย่างไร

ขนาดโดยทั่วไปของม้วนวิดีโอเทปเปล่านั้นอยู่ที่ราว 11 นิ้วคูณ 8 นิ้ว บรรจุภัณฑ์ของมันก็คือกล่องกระดาษที่มีด้านเด่น ๆ 3 ด้าน คือปกหน้า ปกหลัง และสันปก ที่ทำหน้าที่เป็นสิ่งระบุคุณสมบัติทั่วไปของผลิตภัณฑ์เหมือนอย่างในสินค้าทั่วไป และด้านในสามารถสอดม้วนวิดีโอเทป VHS เปล่านี้ลงไปได้ เมื่อมันเรียงกันก็จะมีหน้าตาคล้ายกับหนังสือหนา ๆ เล่มหนึ่งอย่างไรอย่างนั้น

ดังนั้นมุมหนึ่งมันอาจจะถูกนิยามได้ว่า ศิลปะที่มักใช้ในการออกแบบปกของกล่องให้น่าซื้อจึงอาจจะเป็นใจความใกล้เคียงกันกับการออกแบบปกหนังสือในยุคนั้น ที่เน้นหน้าตากราฟิกที่เกิดจากการประกอบรวมกับของลายเส้นและรูปทรงเรขาคณิต ใช้ฟอนต์แนว Sans Serif ที่นำเสนอความโดดเด่นของชื่อ อาจจะใส่คำโปรยเท่ ๆ ไว้บนปกก็ได้ แต่ที่น่าสนใจที่สุดคือการนิยามร่วมกันของทุกแบรนด์ที่พยายามออกแบบปกม้วนวิดีโอเทปให้ดูเรียบง่าย และมีสีสันฉูดฉาดอย่างน้อย 2-3 สี ตามหลักการของวงจรสี รวมถึงอาจมีองค์ประกอบอื่น ๆ ข้างเคียง ที่เส้นตรงวางเรียงกันเหมือนสายรุ้ง หรือการออกแบบกราฟิกแนว 3 มิติ เพื่อทำให้บรรจุภัณฑ์ดูโดดเด่นขึ้น

ซึ่งนอกจากการแข่งกันด้านการวางจำหน่ายม้วนเทป VHS เปล่าแล้ว การแข่งขันด้านความสวยงามของหีบห่อสินค้านี้ก็ยังเป็นสิ่งที่น่าจับตามองเช่นเดียวกัน เพียงแต่คนที่จับตามองอาจจะไม่ใช่คนยุคนั้น แต่กลายเป็นคนยุคนี้แทน เพราะหลายครั้งเมื่อนักออกแบบกราฟิกยุคใหม่อยากอ้างอิงความย้อนยุค หน้าตาของกราฟิกที่จะถูกหยิบมาใช้แนวหนึ่งเลยก็คือการใช้แรงบันดาลใจจากกราฟิกที่ดูเรียบง่ายแต่แข็งแรงของม้วนเทป VHS นี้นั่นเอง

‘Vault Of VHS’ ผู้เก็บบันทึกความสวยงามเรียบง่ายของม้วนเทป VHS เปล่าไว้รวมกัน

อย่างที่กล่าวไปว่าเมื่อการแข่งขันสูงขึ้น ทำให้มีผู้คนจำนวนไม่น้อยที่มีม้วนวิดีโอเทปนี้ไว้ครอบครอง ส่วนมากแล้วก็คงจะเป็นผู้คนทั่วไปในยุคนั้นที่ซื้อม้วนเทปเปล่ามาบันทึกวิดีโอลงไป แต่หากเป็นยุคนี้ วิธีคิดในการซื้อมาเก็บก็คงจะแตกต่างออกไป

เหมือนอย่างที่ ‘แมทธิว โจนส์ (Matthew Jones)’ ชายชาวอเมริกาผู้ทำงานอยู่ในบริษัทรับแปลงม้วนวิดีโอเทป VHS เก่าของผู้คนเพื่อให้กลายเป็นไฟล์ดิจิทัล ชีวิตเขาก็เติบโตมากับการซื้อม้วนเทปเปล่าในร้านสะดวกซื้อใกล้บ้าน และไม่เคยได้ตระหนักถึงความสวยงามของงานอาร์ตบนม้วนเทปเหล่านี้มาก่อน จนเมื่อเขาได้ทำงานที่บริษัทรับแปลงม้วนเทปนี้เอง เขาถึงเริ่มเห็นว่าการออกแบบปกของสินค้าเหล่านี้ช่างชาญฉลาด และทำให้เขาได้สังเกตรายละเอียดทางการออกแบบจากแบรนด์ม้วนเทปหลากแบรนด์ที่แตกต่างกันมากมาย

เขาจึงเริ่มซื้อเครื่องพิมพ์ที่มีเครื่องสแกนในตัว และเริ่มสแกนปกม้วนเทปเป็นไฟล์ภาพ จากนั้นก็ตกแต่งด้วยโปรแกรมแต่งรูปเพื่อให้งานศิลปะเหล่านี้ถูกบันทึกเอาไว้อย่างเป็นระบบ ต่อมาเขาก็ได้เปิดบล็อกที่ชื่อ ‘Vault Of VHS’ บน Tumblr ขึ้นในเดือนเมษายน 2015 เพื่ออัปโหลดรูปหน้ากล่องม้วนวิดีโอเทป VHS เปล่านี้ไว้รวมกันในที่เดียวเป็น Online Archive และปัจจุบันก็มีภาพงานอาร์ตเหล่านี้รวมกันแล้วกว่า 400 แบบด้วยกัน

แมทธิวให้สัมภาษณ์กับ AIGA Eye on Design ว่า จากการสังเกตข้อมูลบนกล่องม้วนวิดีโอเทป VHS เปล่าเหล่านี้ถูกออกแบบขึ้นระหว่างช่วงปลายปี 1979 ถึงราวปี 2003 และเขาสังเกตเห็นว่านักออกแบบสามารถสร้างสรรค์ผลงานบนหีบห่อนี้ได้อย่างน่าสนใจ เพราะพวกเขาจัดการข้อมูลจำนวนไม่มากในด้านหน้ากล่องได้อย่างกลมกล่อม อีกทั้งข้อมูลจำนวนมากของคุณสมบัติผลิตภัณฑ์ล้วนถูกผลักให้ไปอยู่ด้านหลังกล่องแทน ทำให้ความฉูดฉาดและน่าดึงดูดของหน้ากล่องแต่ละกล่องมีหน้าที่ไม่ต่างจากโปสเตอร์ชิ้นหนึ่งที่เน้นความเป็นกราฟิก สีสันและตัวอักษรก็เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของการนำเสนอความทันสมัยแบบนี้ในยุคนั้นได้อีกด้วย

จุดร่วมสำคัญในทางกราฟิกคือเส้นสีรุ้ง 3 เส้น ที่มี 3 สีพาดต่อกันเป็นลวดลายหลักของหน้ากล่อง เขาอนุมานว่าสัญญะของลายเส้นดังกล่าวอาจจะหมายถึงสัญญาณภาพบนโทรทัศน์ และมีแนวคิดทางการออกแบบจำนวนไม่น้อยที่หยิบเอากราฟิกจากยุคดิสโก้มาดัดแปลงใหม่ ไม่ว่าจะคู่สีโทนร้อนเฉิ่ม ๆ อย่าง สีเหลือง ส้ม และน้ำตาล ไปจนถึงความพยายามหยิบเอาจริตของงานออกแบบยุคใหม่ในยุคนั้นมาแต่งเติมงานดีไซน์ให้แต่ละแบรนด์มีความเป็นตัวของตัวเอง เหมือนระบบอัตลักษณ์กลาย ๆ อะไรทำนองนั้น

อย่างเช่น เส้นสีแดง เขียว น้ำเงิน ที่ปรากฏในปกม้วน VHS ของม้วนเทป ‘Supertape RadioShack’ หรือกราฟิกลูกบอล 3 มิติสีรุ้งที่ลอยตัวอยู่เหนือแถบสีเทาที่ไล่ระดับความหนาจากบางที่สุดมายังหนาที่สุดของแบรนด์ ‘Scotch T-120’ ไปจนถึงสีเหลืองสุดโดดเด่นของแบรนด์ ‘Kodak’ ที่ปรากฏอยู่ในม้วนเทปเปล่ามากมายที่พวกเขาผลิตขึ้นมา

เมื่อกวาดตาดูจนทั่ว ภาพทั้งหมดจึงกลายเป็นตัวแทนของงานออกแบบในยุคที่อิทธิพลของข้าวของเครื่องใช้ส่งผลให้ชิ้นงานกราฟิกส่วนใหญ่เป็นไปในทิศทางเดียวกันได้อย่างสมบูรณ์ และที่สำคัญคือมันสวยงาม มีคุณค่า แม้จะออกแบบมาอย่างเรียบง่าย แต่การมีอยู่ของมันในยุคสมัยนี้ทำให้จากแค่กล่องใส่ม้วนวิดีโอเทป VHS เปล่า กลายเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ด้านการออกแบบกราฟิกให้คนยุคนี้ได้ศึกษาและถอดความเพื่อค้นหาลีลา ไปจนถึงเทคนิคในการสร้างสรรค์กราฟิกแนวนี้ออกมานั่นเอง

หากใครสนใจ เราอยากชวนคุณเข้าไปชมภาพของกราฟิกในสินค้ายุครุ่นพ่อแม่เราได้ที่ลิงก์ด้านล่างนี้เลยhttps://vaultofvhs.tumblr.com/

ที่มา